Giải quyết nỗi lo của người chăn nuôi về việc phối giống cho heo. Dụng cụ thú y Lê Anh hướng dẫn người chăn nuôi kỹ thuật lấy tinh heo đúng cách.
Điểm khác biệt giữa thụ tinh nhân tạo và phối tự nhiên là một số việc của heo đực người kỹ thuật sẽ làm thay. Nhân viên phụ trách thụ tinh nhân tạo phải tạo điều kiện môi trường bảo quản và quá trình làm tinh tốt nhất để duy trì hoạt lực của tinh trùng. Chính vì thế, phòng làm tinh phải có các thiết bị và dụng cụ phù hợp, người kỹ thuật phải nắm vững các lý thuyết về hooc-mon và sự hình thành tinh trùng và phải được thực hành đầy đủ.
I. Phải hiểu rõ quá trình hình thành tinh trùng
Tinh dịch (sperm) trước khi được lấytừ heođực tại giá nhảy, được sản xuất và bảo quản tại mào tinh hoàn và tinh hoàn của heo. Hai cơ quan này điều chỉnh môi trường tốtnhất cho tinh trùng nhằm duy trì hoạt lực tốt cho tinh trùng.
Nhiệt độ không được biến độngvà phảicung cấpđầy đủnăng lượng cho tinh trùng. Tinh trùng rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ. Nhằm nâng cao tỷ lệ trao đổichấtcủa tinh trùng, cần cung cấp đầy đủ và liên tục năng lượng cho tinh trùng.Môi trường trong tinh hoàn và mào tinh hoàn lànơibảo quản tinh trùng tốt nhất.
Hơn nữa, môi trường của các cơ quan sinh sản của náicũngphải được điều chỉnh chính xác. Phải nắm rõ thời gian khi tinh dịch rời khỏi mào tinh hoàn và vào đến cơ quan sinh sản của nái. Phải hiểu rằng khi phối, tinh dịch từ nơi có môi trường bảo vệ tốt nhất chuyển sang khu vực có môi trường không tốt bằng. Vì thế, khi thụ tinh nhân tạo, tinh dịch phải được bảo quản trong môi trường bảo quản tốt nhất. Một trong những điều cần phải ghi nhớ là không để tinh dịch bịsốc nhiệt độ.Khi lấy tinh phải sử dụng các loại ly đựng bảo ôn có khả năng điều chỉnh nhiệt độ. Khi thêm dung dịch pha vào thì nhiệt độdung dịch phanằm trong phạm vi chênh lệch 1 ~ 30C so với nhiệt độ tinh dịch.
II. Các dụng cụ cần thiết khi lấy tinh
Người quảnlýkhi mua các dụng cụ cần thiết cho việc lấy tinh cần phải nắm rõ số lượng và loại dụng cụ cần thiết mà mình cần.Tùy theo mục đích sử dụng mà có các loại thiết bị đa dạng và cho ra các kết quả cũng đa dạng. Thụ tinh nhân tạo là một trong những công việc hằng ngày tại nông trại, thế nhưng khi có tình huống bất ngờ ta phải xứ lý kịp thời. Vì vậy, khi đầu tư thiết bị ta cần đầu tư dư so với kế hoạch của trại. Hiện nay trên thị trường có nhiều công ty cung cấp thiết bị, nhưng dưới đây là các loại thiết bị dùng cho thụ tinh nhân tạo mà trang trại cần có.
Ly đựng tinh
Tuy có nhiều loại sản phẩm đa dạng nhưng ta cần chọn các loại ly đựng từ khi lấy tinh nguyên chất đến khi pha lần 1 có thể duy trì được nhiệt độ của tinh trùng, có thể sát khuẩn trước khi sử dụng. Các loại ly bảo ôn có tác dụng giữ nhiệt cho tinh dịch trong thời gian lấy tinh và có thể tái sử dụng sau khi sát trùng. Nhưng khi sử dụng một thời giancó thểgặp vấn đề về vệ sinh, nên người viết khuyến cáo chỉ chọn loại ly sử dụng một lần. Loại ly này có miệng rộng và có thể buộc miếng lọc tinh.
Sử dụng miếng lọc (milk filter) hay gạc y tế
Gạc y tế giá rẻ và có thể mua được dễ dàng nên thường được sử dụng nhiều. Khi lấy tinh, tinh nguyên chất sẽ được lọc và giữ lại, các dị vật có trong tinh thông qua các lỗ nhỏ trên miếng gạc. Nếu gạc không tốt hoặc nhiều bụi có thể gây hiện tượng kết dính tinh trùng. Nếu tinh trùng bị kết dính nhiều thì sẽ làm giảm chất lượng tinh dịch dẫn tới tỷ lệ đậu thai thấp.
Tinh nguyên chất nếu có lẫn dị vật sẽ gia tăng lượng tinh kết dính, nên sau khi chuyển tinh vào phòng pha chế cần lọc lại thêm một lần nữa nhằm duy trì chất lượng cho tinh trùng. Các trại muốn thực hiện đúng các biện pháp làm tinh cần có sự tư vấn của các chuyên gia, nếu ta đầu tư thêm thời gian và công sức vào lĩnh vực này thì hiệu quả mang lại sẽ lớn.
Sử dụng găng tay cao su hoặc găng tay nylong dùng 1 lần
Tinh trùng rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ ( ± 20C hoặc 3.60F), áp lực thẩm thấu và môi trường sạch hay dơ.Cũng chính vì vậy các dụng cụ dùng để lấy và pha chế tinh cần phải sạch sẽ, ấm áp và khô ráo.
1.Loại bỏ nước tiểu nằm trong bao quy đầu và dùng khăn giấy lau sạch phần xungquanh
2.Dù dùng tay không hay sử dụng bao tay, cũng phải rửa tay sạch sẽ
3. Hướng dẫn heo đực lên giávà chờ đến khi heo đực hứng tình
Heo đực khi hứng tình thường có các động tác giống như đưa dương vật vào trong âm hộ heo nái. Khi heo đực chuyển động vùng hông thì dương vật từ từ to lên. Có một số cá thể dương vật to lên chậm, ta dùng tay mát-xa dương vật giúp heo được kích thích.
4. Dùng tay đã mang găng nắm lấy dương vật heo. Tưởng tượng tay như ống cổ tử cung, cho phần đầu dương vật vào trong. Dùng tay nắm sao cho ngón tay út và ngón thứ tư vào phần đầu của dương vật, co bóp tạo áp lực.
5. Hiểu rõ các bước trong quá trình xuất tinh
Các giai đoạn xuất tinh: Giai đoạn đầu tiên: lúc này mật độ tinh trùng rất thấp nên không hứng lấy . Phần tinh dịch trong: lấy một phần Phần đậm đặc ( giống như sữa): cố gắng hứng lấy thật nhiều Phần tinh dịch trong: hứng lấy một phần Phần cuối cùng: không hứng lấy. |
Mục tiêu khi lấy tinh là phải lấy phần tinh dịch đậm đặc. Tuy nhiên trên thực tế rất khó phân biệt giai đoạn tinh đậm đặc và giai đoạn tinh dịch trong. Vì vậy trường hợp này người ta thường lấy luôn hai phần trên, và làm cho cảm giác có lượng tinh dịch nhiều hơn. Giai đoạn đầu và cuối thường cho ra các chất dạng gel nhỏ bằng hạt gạo, vì vậy ta nên để các miếng lọc trên ly đựng tinh nhằm loại bỏ các chất này.
6. Trong quá trình lấy tinh, nắm phần đầu dương vật hướng xuống phía dưới. Thao tác cẩn thận không để phần dịch của bao quy đầu ảnh hưởng tới tinh dịch và tinh trùng.
Để tránh được vấn đề này cần nắm phần đầu dương vật xuống phía dưới trong quá trình lấy tinh. Trước khi lấy tinh phảivệ sinh sạch phần bao quy đầu. Nếu ta không thực hiện các bước này thì tinh dịch thường có màu vàng, kết quả là tỷ lệ sống của tinh trùng bị giảm nhiều. Cũng có trường hợp khi chúng ta co bóp dương vật, có máutừdadương vậtrơi vào tinh dịch, nếu ta cầm phần đầu dương vật hướng lên trên thì có thể tránh cho máu rơi vào.
7. Thời gian lấy tinh khoảng từ 5 tới 20 phút là vừa đủ. Nếu trước khi heo đực bắn hết tinh mà bỏ tayra khỏi dương vật là không được. Khuyến cáo không nên bỏ tay ra khỏi dương vật sau khi phần tinh đậm đặc được bắn ra.Mỗi lần lấy tinh cố gắng cho heo xuất tinh được 3 lần.Nếu chỉ 1 lần xuất tinh mà cho heo được xuất giá nhảy thì heo sẽ thất vọng, tạo thói quen không tốt cho heo. Để lấy được phần tinh dịch tốt nhất ta phải tuân thủ khoảng cách mỗi lần lấy tinh và chương trình cho ăn cân bằng hooc-mon.
8. Mỗi lần sau khi lấy tinh xong cần vệ sinh chỗ lấy tinh và giá nhảy. Khu vực lấy tinh và giá nhảy nếu sử dụng cho nhiều con thì cần vệ sinh sạch sẽ duy trì trạng thái vô trùng, vệ sinh nước khu vực sàn. Phần gel tinh xuất sau cùng nếu để khô sẽ rất khó vệ sinh.
Lượng tinh dịch heo xuất bình quân khoảng 250 ml so với các loại gia súc khác lớn hơn rất nhiều. Thành phần tinh dịch đa số là chất đạm, nên trong khẩu phần ăn phải cung cấp nhiều chất đạm. Mật độ khai thác ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng tinh trùng, mật độ khaithác thích hợp là 5 ~ 6 ngày/ lần.
Khi lấy tinh cần lưu ý một số điều sau:
1.Khi di chuyển heo đực và lúc heo lên giá tránh gây kích động, chú ý các biện pháp an toàn lao động
2. Các dụng cụ dùng khi lấy tinh cần tiêu độc, tránh bụi rơi vào
3. Vệ sinh sạch sẽ khu vực bao quy đầu, cạo lông khu vực này
4. Chú ý không gây thương tích cho dương vật heo
5. Trường hợp sử dụng âm đạo giả chỉ sử dụng một lần
6. Duy trì nhiệt độ và độ sáng thích hợp cho khu vực lấy tinh
Mỗi lần lấy tinh cần lấy đến khi heo xuất tinh hoàn toàn
Gần đây xuất hiện các máy lấy tinh tự động nhằm nâng cao hiệu quả và vệ sinh khi lấy tinh. Tuy nhiên, công việc của người kỹ thuật cũng rất quan trọng, vì thế ta cần phải nắm vững lý thuyết và thành thạo trong thực hành nhằm sử dụng các dụng cụ một cách chính xác.
| Ngôn ngữ |  |  |
Ngày nay trong chăn nuôi heo sinh sản, phương pháp thụ tinh nhân tạo cho heo nái được áp dụng khá phổ biến, mang lại lợi ích kinh tế, kỹ thuật hơn hẳn so với phương pháp phối trực tiếp.
1. Xác định thời điểm phối giống ở heo nái
Thời gian tinh trùng di chuyển đến ống dẫn trứng từ 12 – 16 giờ; tinh trùng có khả năng xâm nhập vào trứng từ 24 – 30 giờ; thời gian trứng rụng sau khi “mê ì” là 31 – 44 giờ. Nái hậu bị chịu đực từ 48 – 60 giờ, trứng rụng trung bình từ 7 – 16 trứng. Nái rạ chịu đực từ 60 – 72 giờ, trứng rụng trung bình khoảng 15 – 25 trứng.
Lợn nái động dục sau cai sữa 2 – 3 ngày thì phối giống vào lúc 36 – 48 giờ kể từ lúc bắt đầu chịu đực.
Lợn nái động dục sau cai sữa 4 – 6 ngày thì phối giống vào lúc 24 – 36 giờ kể từ lúc bắt đầu chịu đực.
Xem thêm: Kinh Nghiệm Đi Mũi Ba Làng An, Vùng Biển Yên Bình Ở Quảng Ngãi
Lợn nái động dục sau cai sữa ≥ 7 ngày thì phối giống vào lúc 12 – 18 giờ kể từ lúc bắt đầu chịu đực.
Nên phối lặp từ 2 – 3 lần cách nhau 12 giờ trong một chu kỳ để tăng số lượng trứng rụng và như vậy sẽ tăng số con đẻ ra/ổ.
2. Kỹ thuật thụ tinh nhân tạo
2.1 Chuẩn bị dụng cụ
Cần phải chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ sau: lọ (túi) đựng tinh, dẫn tinh quản, xi-lanh, giấy vệ sinh, dầu bôi trơn (vaseline), găng tay.Luộc sạch các dụng cụ dẫn tinh trong nước sôi 15 phút, vẩy ráo nước, để nguội.
2.2. Chuẩn bị heo nái
- Trước khi phối phải vệ sinh sạch sẽ heo nái, nhất là bộ phận sinh dục.
- Kích thích heo nái từ 3 – 5 phút theo kiểu tỏ tình của heo đực bằng cách ngồi hay tỳ tay, đặt bao cát trên lưng heo nái.
2.3. Thao tác dẫn tinh
- Bôi trơn ống dẫn tinh.
- Làm ấm tinh dịch lên 35 – 37 0C bằng cách nắm lọ tinh trong lòng bàn tay một lúc.
- Vạch âm hộ đưa ống dẫn tinh vào đường sinh dục con nái lệch 1 góc lên trên 30 – 450 so với mặt phẳng lưng và xoay nhẹ ống dẫn ngược chiều kim đồng hồ.
- Nhẹ nhàng vừa kéo ra, đẩy vào để đưa ống dẫn tinh vào đến cổ tử cung (khoảng 25 – 27cm).
- Tiếp tục kích thích heo nái để đưa ống dẫn tinh khớp vào cổ tử cung (sẽ có cảm giác nặng tay khi ống dẫn tinh vào cổ tử cung).
- Lắp lọ tinh đã được làm ấm vào ống dẫn tinh và bơm tinh (nếu dẫn tinh bằng xi-lanh thì rót tinh dịch chảy nhẹ từ từ vào thành xi-lanh, lắp pít-tông tinh quản).
- Tiếp tục kích thích heo nái và để tinh dịch chảy từ từ vào tử cung (chú ý để lọ tinh cao hơn mông heo nái). Thời gian bơm tinh là 5 – 10 phút, ít nhất là 3 phút.
- Sau khi dẫn tinh dịch xong, vẫn ngồi, tỳ tay hoặc đặt bao cát trên lưng heo nái thêm 3 - 5 phút để tinh dịch chảy hết vào trong rồi từ từ rút dẫn tinh quản ra khỏi đường sinh dục cùng chiều kim đồng hồ rồi vỗ mạnh vào mông heo.
- Khi kiểm tra xem tinh dịch đã di chuyển lên phần trên của đường sinh dục heo nái chưa bằng cách hạ ống dẫn tinh thấp hơn âm hộ, nếu tinh không chảy ra ngoài là tốt.
- Vệ sinh dụng cụ và ghi chép những thông tin cần thiết vào sổ phối giống. Theo dõi kết quả trong chu kỳ động dục tiếp theo.
*Kỹ thuật mới trong thụ tinh nhân tạo:
Kỹ thuật thụ tinh 2 pha: cung cấp 30ml tiền chất trước khi bơm tinh.
Thụ tinh sâu (thụ tinh tử cung): sử dụng dẫn tinh quản đặc biệt luồn qua cổ tử cung để bơm tinh vào tử cung.
Kỹ thuật thụ tinh tử cung
3. Trong kỹ thuật thụ tinh nhân tạo cho heo, cần lưu ý một số điểm hết sức quan trọng sau đây
- Thời gian tính từ lúc lấy tinh đến khi phối giống: khoảng thời gian này càng ngắn thì càng tốt. Nếu thời gian này để lâu thì sức sống của tinh trùng càng giảm và khả năng thụ thai sẽ kém. Tinh dịch ở dạng lỏng phần lớn chỉ có khả năng thụ thai trong vòng tối đa là 2 ngày (48 giờ) nếu điều kiện bảo quản tốt. Vì thế trong vòng 48 giờ nên sử dụng hết các liều tinh đã sản xuất ra.
- Nhiệt độ bảo quản: thích hợp nhất 18 – 20 0C. Cần giảm đến mức thấp nhất khoảng cách giao động của nhiệt độ thì sức sống của tinh trùng sẽ tốt hơn.
- Khả năng di chuyển của tinh trùng: Một trong những yếu tố làm mất khả năng di chuyển của tinh trùng là đuôi bị cong hình chữ "C", chứng tỏ tinh trùng gặp phải ngoại cảnh nguy hiểm. Ví dụ: Thay đổi quá mức về nhiệt độ, p
H, áp suất thẩm thấu, chất độc... đuôi cong thường kèm theo các giọt bào tương khi di chuyển. Loại tinh trùng này không có khả năng thụ thai. Một liều tinh nếu có 20% tinh trùng loại này thì không có khả năng thụ thai.
- Cần sưởi ấm tiêu bản khi kiểm tra tinh trùng: Tinh trùng rất nhạy cảm với nhiệt độ. Nhiệt độ của tinh dịch và nhiệt độ của lam kính khi kiểm tra chỉ chênh lệch nhau 2 0C cũng có thể gây choáng cho tinh trùng và chất lượng đánh giá sẽ không đúng và không chính xác. Khi chuẩn bị tiêu bản để kiểm tra, cần chú ý đảm bảo cho nhiệt độ tinh dịch và nhiệt độ phiến kính tương đương nhau. Muốn đánh giá tinh dịch mới lấy, phải sưởi ấm phiến kính để có nhiệt độ 35 – 37 0C tương đương nhiệt độ tinh dịch.
- Nước dùng trong môi trường pha loãng tinh dịch: Nước phải đảm bảo là nước đã khử ion và được lọc qua tia cực tím. Tốt nhất là nên dùng nước cất tinh khiết hoặc dùng nước cất 2 lần để pha môi trường. Dùng các loại nước khác sẽ ảnh hưởng tới sức sống của tinh trùng.
- Bảo quản môi trường trước khi dùng pha loãng tinh dịch: Một số môi trường có dạng bột, khi sử dụng phải pha thành dung dịch. Môi trường ở dạng này phải bảo quản thật cẩn thận mới đảm bảo chất lượng. Do đó cần bảo quản trong lọ kín hoặc túi plastic dán kín miệng. Bảo quản kiểu này có thể giữ được ít nhất 2 - 4 tháng. Khi sử dụng môi trường, cần lưu ý đến hạn sử dụng của nơi sản xuất.
4. Kết luận
Thụ tinh nhân tạo ở heo đóng vai trò rất quan trọng trong việc lai tạo, nhân giống, cải tiến di truyền giống, góp phần nâng cao chất lượng đàn heo giống. Thụ tinh nhân tạo cho heo nái giúp đạt tỷ lệ thụ thai cao, số lượng và chất lượng đàn heo con như mong muốn, từ đó mang lại hiệu quả kinh tế cao.
